Từ năm 2009, Trần Văn Khê bị thần
kinh tọa tái phát và còn mắc thêm bao nhiêu chứng bệnh khác như tiểu đường, gan
nhiễm mỡ… Trần Văn Khê thổ lộ: “Khi ngủ,
tôi tìm được tư thế nằm cách nào cho bớt đau thì sẽ nằm theo tư thế đó và tự nhủ
không quá lo lắng về bệnh tật. Mỗi ngày, từ 8g đến 23g, tôi uống tổng cộng 12 lần
thuốc, cả thuốc tây lẫn thuốc bắc, chưa kể bấm huyệt, chườm muối nóng ở chân…”.
Bí quyết để Trần Văn Khê chiến thắng bệnh tật là mỗi lần uống thuốc thì ông tự
đọc thơ động viên mình: “Thuốc này uống để
hạ đường. Trợ tim nên thấy tình thương dạt dào. Uống vào mắt sáng như sao. Lưu
thông huyết quản ai nào dám quên”. Kinh nghiệm ấy có từ thuở thanh niên,
khi phải nằm viện phẫu thuật dạ dày thì Trần Văn Khê đọc thơ Lục Vân Tiên: “Sông trong rửa ruột sạch trơn. Một câu danh
lợi chi sờn lòng đây”.
CHÚT
LỬA TÌNH TRAO KẺ HẬU SINH
LÊ
THIẾU NHƠN
Vậy là cái thời
khắc nhiều người ái ngại cũng đã đến: Giáo sư – Tiến sĩ Trần Văn Khê qua đời
vào rạng sáng 24-6-2015, sau gần một tháng hôn mê sâu tại Bệnh viện Nhân dân
Gia Định – TPHCM. 94 năm tận tụy trên cõi nhân gian, ông chỉ theo đuổi một mục
tiêu duy nhất: tìm hiểu và quảng bá âm nhạc dân tộc Việt Nam! Tiễn biệt ông là
tiễn biệt một huyền thoại sống, nhưng tinh thần văn hóa của ông vẫn còn ở lại
với hậu thế!
Giáo
sư – Tiến sĩ Trần Văn Khê sinh ra trong một gia đình có truyền thống âm nhạc ở
Tiền Giang. Ông cố Trần Quang Thụ là một nhạc sĩ cung đình Huế- người đã lập ra
gánh hát đầu tiên của miền Nam có tên gọi Đồng Nữ Ban, cho nên từ nhỏ Trần Văn
Khê đã được ngụp lặn trong tiếng đàn, tiếng sáo lẫn giọng ngâm, giọng hò.
Cha mẹ không may chết sớm, Trần Văn Khê và hai
người em là Trần Văn Trạch và Trần Ngọc Sương nương tựa tình thương của người
cô ruột, để từng bước chập chững lớn khôn. Lên Sài Gòn học trung học ở trường
Petrus Ký, Trần Văn Khê bắt đầu sáng tác. Những giờ ngữ văn, thay vì đọc diễn
cảm như bạn bè, Trần Văn Khê tự phổ nhạc bài thơ ấy và hát lên. Tác phẩm khởi
nghiệp của Trần Văn Khê, mà chính ông còn lưu trong ký ức, có tên gọi “Hãy nhấp
nháy đi, ngôi sao nhỏ”
Trần Văn Khê từng ngày vượt qua chật vật
và bất hạnh để được học chữ và học nhạc. Thời thơ ấu gian nan được ông đúc kết
ấm áp: “Ngay
từ nhỏ, tôi đã không bao giờ trách số phận cho tôi sớm bơ vơ, thiếu thốn tình
thương của đấng sinh thành. Bởi lẽ, nếu tôi buồn khổ thì hai em tôi sẽ buồn khổ
thêm. Nhờ mồ côi mà tôi không còn tánh ích kỷ của các trẻ thường là giành đồ
chơi, giành phần hơn với các em, mà trái lại còn biết chia sớt, bao bọc các em.
Không ai chọn cửa mà sanh, và cũng không ai trong đời chưa từng ít nhiều trải
qua sóng gió. Thương em, tôi càng cố gắng tỏ ra mạnh mẽ, có khóc cũng chỉ khóc
một mình, không cho em biết… Khi cuộc sống đẩy bạn vào một nghịch cảnh, cũng rất
có thể đang trao cho bạn một cơ hội để bạn vững vàng hơn trong dòng đời!”. Hạnh phúc tình thân đối với Trần Văn Khê là khi ngồi đờn vọng
cổ cho em trai Trần Văn Trạch hát, và được em gái chọn Ngày Của Mẹ để làm lễ tạ
ơn mình!
Năm 1943, Trần Văn Khê kết hôn với Nguyễn Thị Sương, cả hai cùng tuổi và
từng là bạn học nhiều năm. Họ có với nhau bốn người con: Trần Quang Hải, Trần
Quang Minh, Trần Thị Thủy Tiên và Trần Thị Thủy Ngọc. Năm 1960, họ li dị, chỉ
có người con trai thứ ở lại với mẹ, còn ba người con theo cha sang Pháp. Tháng
7 năm ngoái, bà Nguyễn Thị Sương đã mất tại nhà riêng ở quận 2 – TPHCM.
Những ngày xa lìa nơi chôn nhau cắt rốn,
Trần Văn Khê phải làm nhiều việc để mưu sinh. Ngoài viết báo, ông đi đàn cho
các nhà hàng, làm thông dịch viên cho tòa án và lồng tiếng phim. Dành dụm được
chút tiền, Trần Văn Khê lại đi diễn thuyết về âm nhạc Việt Nam khắp các châu
lục. Nhờ cống hiến không mệt mỏi của Trần Văn Khê, quốc tế đã biết đến ca trù,
bài chòi, hát ví, đờn ca tài tử…
Năm 2003, Giáo sư – Tiến sĩ Trần Văn Khê sau gần nửa thế kỷ bôn ba, đã
trở về quê hương định cư. Ủy ban nhân dân TPHCM đã cấp cho ông một căn biệt thự
trên đường Huỳnh Đình Hai – quận Bình Thạnh để ở và để làm nơi lưu giữ bộ sưu tập
các nhạc cụ và nhạc phổ mà ông cất công sưu tầm hàng chục năm ròng rã. Chính tại
tư gia này, công chúng được tiếp xúc nhiều hơn với Trần Văn Khê, và được tìm hiểu
nhiều hơn về sự nghiệp Trần Văn Khê.
Từ năm 2009, Trần Văn Khê bị thần kinh tọa tái phát và còn mắc thêm bao
nhiêu chứng bệnh khác như tiểu đường, gan nhiễm mỡ… Trần Văn Khê thổ lộ: “Khi ngủ, tôi tìm được tư thế nằm cách nào
cho bớt đau thì sẽ nằm theo tư thế đó và tự nhủ không quá lo lắng về bệnh tật. Mỗi
ngày, từ 8g đến 23g, tôi uống tổng cộng 12 lần thuốc, cả thuốc tây lẫn thuốc bắc,
chưa kể bấm huyệt, chườm muối nóng ở chân…”. Bí quyết để Trần Văn Khê chiến
thắng bệnh tật là mỗi lần uống thuốc thì ông tự đọc thơ động viên mình: “Thuốc này uống để hạ đường. Trợ tim nên thấy
tình thương dạt dào. Uống vào mắt sáng như sao. Lưu thông huyết quản ai nào dám
quên”. Kinh nghiệm ấy có từ thuở thanh niên, khi phải nằm viện phẫu thuật dạ
dày thì Trần Văn Khê đọc thơ Lục Vân Tiên: “Sông
trong rửa ruột sạch trơn. Một câu danh lợi chi sờn lòng đây”.
Sau Tết Ất Mùi 2015, thể chất Trần Văn Khê suy sụp nghiêm trọng. Ông vẫn
gắng gượng với mong mỏi: “Ước nguyện của
tôi là có thể say sưa nói về âm nhạc trong cả những phút cuối cùng được sống.
Có những sự ra đi mãi mãi rất đẹp như nhà thơ Đông Hồ ra đi khi đang đứng trên bục giảng cho sinh viên trường đại học
Văn Khoa bài thơ
"Trưng Nữ Vương" của nữ sĩ Ngân Giang. Hay như nhà hát kịch Pháp nổi
tiếng Molière chết khi đang đóng kịch. Tôi không thích ra đi trong đau ốm, làm
khổ người này người khác!”. Bẽ bàng thay, hôm nay chúng ta đã phải ngậm ngùi
tiếc thương ông – một tượng đài của âm nhạc dân tộc Việt Nam!
Sài Gòn, 24-6-2015
