“Thời tốc độ và tâm lý
sáng tạo” của Phạm Khải tuy tên sách đọc nghe rất màu sắc “lý luận” nhưng khi
được tiếp cận những bài viết trong sách thì người đọc rộng rãi lại dễ dàng bị
thuyết phục. Cuốn sách hấp dẫn không chỉ bằng những vấn đề thực tiễn của đời
sống văn học được tác giả nêu ra rất đáng được xã hội quan tâm mà còn được thể
hiện bằng một thứ văn phong nhuần nhị, mạch lạc, hết sức dễ hiểu, rất hoạt, với
cách lập luận sắc sảo và các trích dẫn chính xác. Cuốn sách đã nói lên được đầy
đủ những điều mà người viết muốn hướng tới nhằm “công chúng hóa” những vấn đề vốn
vẫn luôn được coi như một “tháp ngà” khép kín của riêng một bộ phận đối tượng
nào đó.
Một đóng góp hiệu quả
đưa văn học tới công chúng
(Đọc “Thời tốc độ và tâm lý sáng tạo”, tiểu luận - phê bình
văn học của Phạm Khải, NXB Dân trí, 2013)
HUY THẮNG
Nhà xuất bản Dân trí vừa cho ra
mắt bạn đọc tập sách tiểu luận - phê bình văn học của nhà thơ Phạm Khải. Tập
sách dày trên ba trăm trang, có cái tên
khá ấn tượng: “Thời tốc độ và tâm lí sáng
tạo”.
Vấn đề mà tác giả đặt ra qua tiêu
đề cuốn sách (cũng là tên một bài viết in trong tập) tưởng phức tạp hóa ra lại
thật giản dị: Dù cuộc sống có gấp gáp thế nào chăng nữa nhưng khi đã đi vào văn
học thì ngay cả người viết lẫn người đọc vẫn cần dành ra những giây phút cần
thiết. Như ở phần cuối bài, tác giả có dẫn lời nhận định của một học giả khi
nói về cuốn “Ngợi ca sống chậm” (sách đã được dịch in ở Việt Nam) của Carl
Honoré: “việc kiểm soát nhịp độ cuộc sống
của ta khiến ta không chỉ khoẻ mạnh và hạnh phúc hơn, mà còn mang lại một phong
cách sống hiệu quả”.
Trong tất cả 50 bài viết được chọn
in trong cuốn sách, dù được Phạm Khải chia ra làm 2 phần (phần một: tiểu luận,
gồm 35 bài và phần hai: phê bình, gồm 15 bài), song hầu như tất cả nội dung các
bài viết đều hướng tới một mục đích là làm sao đưa những vấn đề của văn học nước
ta hôm nay vào đời sống.
Trước hết cần phải nói, có lẽ hiếm có
một cuốn sách bàn về văn học nào lại giúp cho người đọc rộng rãi có điều kiện hiểu
biết gần như toàn cảnh bức tranh văn học ở nước ta trong những năm vừa qua.
Thông thường những loại sách chuyên về tiểu luận hay phê bình văn học thường
rất kén người đọc. Bởi lẽ nhiều người coi đây như một ngôi đền thiêng chỉ dành
cho một số đối tượng tìm hiểu khi người trong giới chỉ chuyên tâm bàn tới những
vấn đề bếp núc của văn học hoặc ngay chính người viết cũng tự gây khó khi quá
lệ thuộc vào lý luận, nguyên tắc một cách cứng nhắc làm ra vẻ cho “có học thuật”
với những câu chữ nặng nề, rối rắm, những trích dẫn phức tạp khiến người đọc
ngần ngại không dám tiếp cận. Đôi lúc văn học trở nên xa lạ. Với tác phẩm “Thời
tốc độ và tâm lý sáng tạo”, Phạm Khải dường như hoàn toàn khác. Chỉ cần mở phần
mục lục cuốn sách ta cũng có thể dễ dàng nhận ra những vấn đề mà tác giả muốn
đề cập là khá bao quát, như: “Nhân cách nhà văn”, “Để kiến văn ngang tầm bạn
đọc”, “Nhận định văn chương - sao cho tâm phục, khẩu phục”, “Căn bệnh đại khái
trong đời sống văn học hôm nay”, “Những lý do đoản thọ của loại văn chương ám
chỉ”, “Hồi ký, tự truyện: Sự thật trong mắt ai?”,“Chuyện văn đàn ngẫm từ Vedan”,
“Phê bình văn học, nghệ thuật trên báo chí: Thiếu cân bằng vì nhiều lẽ”, “Kỉ
lục buồn về một cuốn sách bán chạy”,“Đạo văn: ai nói , ai nghe” …vv và vv…
Có lẽ ta cũng không nên quá câu
nệ vào những nguyên tắc hay lý luận khi phân tích cách dùng từ tiểu luận hay
phê bình văn học mà Phạm Khải đã dùng trong cuốn sách của mình bởi khi đọc cuốn
sách, ta không hề thấy tác giả viện dẫn những mớ lý thuyết, nguyên lý, hay
phương pháp này, khác một cách giáo điều mà không ít nhà nghiên cứu văn học
nước ta thường rất hay dùng, như lấy đó làm cứu cánh cho sự thiếu tự tin hay
lẩn tránh thực tế đời sống. Trong gần như tất cả những bài viết của mình, Phạm
Khải như ngược lại, anh không lý luận hoặc cố ý hết sức tránh nó. Anh chỉ lẩy
ra từ những gì diễn ra trong đời sống văn học trong nước để khen ngợi, phê phán,
hoặc phân tích làm rõ, lý giải cặn kẽ ngay cả những điều tưởng đơn giản nhưng
thực ra lại hết sức cần thiết đối với những người làm văn học và cả công chúng
đang luôn mong muốn tiếp cận, mong muốn hiểu biết một cách chuẩn xác. Ví như
anh đã nêu ra những tư liệu rất khác nhau của nhiều người về một tác giả nổi
tiếng mà ngay các cơ quan có trách nhiệm còn dè dặt né tránh khiến người đọc
băn khoăn, thắc mắc không biết sai đúng tới đâu, như trường hợp nhà thơ Phùng
Quán (bài “Phùng Quán còn đây…”); anh dẫn ra những sai lạc đáng trách về trích
dẫn thơ sai, nói “bốc giời”, “họa thơ một cách thô thiển”, “tên sách tiền hậu
bất nhất” …mặc dù sách bán chạy và trước đó, chưa ai phát hiện và lên tiếng về
những lỗi ấy (bài “Kỷ lục buồn về một cuốn sách bán chạy”); hoặc có những đính
chính cần thiết giúp bạn đọc hiểu đúng về nhà phê bình Hoài Thanh trước những
thông tin không chính xác của dư luận trong bài “Nhà phê bình Hoài Thanh: Nỗi
oan không khó gỡ”…v.v ..
Qua những gì thể hiện trong nội
dung cuốn sách, ta có thể thấy, Phạm Khải dù là một nhà thơ song anh luôn có
tác phong làm việc khoa học, rất cẩn trọng khi trích dẫn, nhiệt thành đứng ra lý
giải, thanh minh những điều anh cho là chưa chuẩn xác về tác giả này tác giả
khác; đặc biệt rất sòng phẳng trong nhận định đúng - sai. Điều đó cho thấy ở
anh trách nhiệm công dân trong tư cách một người cầm bút.
Như đã trình bày, “Thời tốc độ và tâm lý sáng tạo” của Phạm
Khải tuy tên sách đọc nghe rất màu sắc “lý luận” nhưng khi được tiếp cận những
bài viết trong sách thì người đọc rộng rãi lại dễ dàng bị thuyết phục. Cuốn
sách hấp dẫn không chỉ bằng những vấn đề thực tiễn của đời sống văn học được
tác giả nêu ra rất đáng được xã hội quan tâm mà còn được thể hiện bằng một thứ
văn phong nhuần nhị, mạch lạc, hết sức dễ hiểu, rất hoạt, với cách lập luận sắc
sảo và các trích dẫn chính xác. Cuốn sách đã nói lên được đầy đủ những điều mà
người viết muốn hướng tới nhằm “công chúng hóa” những vấn đề vốn vẫn luôn được
coi như một “tháp ngà” khép kín của riêng một bộ phận đối tượng nào đó.
Giá trị của cuốn sách, ngoài
những nội dung được đề cập, theo tôi còn chính là từ điểm này.
Nguồn: Báo Sức khỏe và
đời sống số Chủ nhật, ra ngày 5-1-2014
